Bazı anılar zihnimizde ömür boyu kalırken bazıları bir anlık kayboluyor. Yeni bir araştırma, beynin bu ayrımı çok aşamalı bir moleküler süreçle yaptığını ortaya koydu. Skoler Horbach Laboratuvarı’ndan bilim insanları, fare deneyleri ve genetik tekniklerle hafızanın gizli mekanizmalarını çözüme kavuşturdu.
Hafızanın Görünmez İşleyişi
Hafıza, beynin tek bir bölgesiyle yönetilen basit bir süreç değil. Araştırmacılar, kısa süreli anıları işleyen hipokampus, bu anıları uzun süreli hâle getiren korteks ve hangi anıların kalıcı olacağını seçen talamus arasındaki etkileşimi inceledi. Bulgular, anıların tek adımda sabitlenmediğini; moleküler “zamanlayıcılar” zincirinin devreye girdiğini gösteriyor.
“Hangi anıları hatırlayacağımız sürekli değişen bir süreç; tek seferlik bir düğmeye basmak gibi değil,” diyor Priya Rajasethupathy, araştırmanın lideri.
Beyindeki hipokampüs nöronları.
Beyin Anıları Nasıl Seçiyor?
Eskiden anıların hipokampusta kısa süreli saklanıp tekrarlandıkça kortekse taşındığı düşünülüyordu. Ancak bu model, bazı anıların yıllarca silinmemesini, bazılarının ise hızla unutulmasını açıklayamıyordu. 2023’te araştırmacılar, talamusun bu sürecin kritik bir “filtresi” olduğunu keşfetti. Talamus, adeta bir trafik polisi gibi hangi anıların uzun yolculuğa çıkacağını belirliyor.
Moleküler Zamanlayıcılar ve Hafızanın Adımları
Araştırmacılar fareleri sanal gerçeklik ortamında belirli alanlara tekrar tekrar yönlendirdi. Tekrarlanan deneyimler, bazı anıların daha güçlü depolanmasını sağladı. Sonrasında CRISPR teknolojisi ile talamus ve korteksteki belirli genler devre dışı bırakıldı. Sonuçlar, hafızanın bir dizi adım üzerinden pekiştiğini gösterdi:
- Camta1: Yeni anıları en kırılgan dönemde stabilize ediyor.
- Tcf4: Anıları kortekse bağlayarak güçlendiriyor.
- Ash1l: Daha geç devreye girerek kısa süreli izleri kalıcı hâle getiriyor.
“Bu zamanlayıcılara anıları taşımazsanız, onları çabucak unutmaya programlanmış oluyorsunuz,” diyor Rajasethupathy.
Ash1l ayrıca bağışıklık sistemi ve gelişim süreçlerindeki “hücresel hafıza” mekanizmalarıyla bağlantılı. Beyin, bu evrensel sistemleri kendi bilişsel hafızasını güçlendirmek için kullanıyor.
Hafıza Kaybına Karşı Yeni Umutlar
Bu keşif, Alzheimer veya hafıza kaybı gibi rahatsızlıklara yeni tedavi yöntemleri geliştirme fırsatı sunuyor. Zarar gören beyin bölgelerini atlayarak sağlıklı alanların hafızayı devralması mümkün olabilir.
Araştırmacılar, bir sonraki adımda moleküler zamanlayıcıları neyin başlattığını ve bazı anıların neden yıllarca kalıcı olduğunu anlamayı hedefliyor. Talamus, karar verme merkezlerinden biri olarak öne çıkıyor ve hafızanın gizli yöneticisi rolünü üstleniyor.
Beynimiz Neden Bazı Anıları Hemen Unutur, Bazılarını Saklar? yazısı ilk önce Beyinsizler üzerinde ortaya çıktı.
